خروج از توافق هسته ای؛ میراث شوم ترامپ برای بایدن

به گزارش راهبرد معاصر؛ به زودی شاهد خواهیم بود که میراث سیاست خارجی دونالد ترامپ توسط تحلیلگران مورد بررسی قرار بگیرد. به نظر می رسد دونالد ترامپ مصمم است از هفته های آخر حضور خود در قدرت استفاده کند تا هر گونه فرصت برای از سرگیری گفتگو بین دولت بایدن با ایران را پیچیده سازد. صرف نظر از مداخله ترامپ، شروع گفتگو با تهران و عضویت مجدد آمریکا در برجام بسیار دشوار است. راهبرد کلی واشنگتن، متحدان آمریکا در منطقه خاورمیانه و دیدگاه بایدن و همکارانش در مورد شروط برجام سه مانع اصلی گفتگو آمریکا با ایران می باشد. در میان نهادهای سیاسی و امنیتی واشنگتن برای تعامل مجدد با ایران مخالفت گسترده ای وجود دارد. اگر سنا تحت کنترل جمهوری خواهان باقی بماند، این مخالفت ها ممکن است بیشتر تقویت گردد.

تهدید به تقابل

مشکل اصلی طرفین در یک سو تفاهم بزرگ در مورد توافق هسته ای نهفته است. بسیاری آن را ابزاری برای مهار نه تنها جاه طلبی های هسته ای، بلکه برنامه موشکی و فعالیت های بی ثبات کننده در خاورمیانه دانسته اند. متاسفانه توافق هسته ای هرگز به صراحت برای پوشش چنین موضوعاتی نبوده است. این امر مستلزم فرایند جدید و مذاکره جامع شامل سایر فعالیت های بی ثبات کننده و برنامه موشکی ایران است که از سوی کشورهای منطقه به عنوان تهدید ادراک می شود. به تعبیر دیگر مذاکرات در مورد یک ساختار سیاسی و امنیتی برای کل منطقه اجتناب ناپذیر است. اسرائیل و شرکای جدید عرب آن خواستار مداخله گری آمریکا برای مقابله با ایران در منطقه خاورمیانه هستند. آن ها مذاکره را به تسلیم ایران مشروط می کنند. از نظر آن ها هر گونه توافق عادلانه با ایران بد خواهد بود، زیرا برای این کشور فرصتی را برای تداوم سیاست های بی ثبات کننده فراهم می کند و اجرای آن چه را که آن ها راه حل قابل قبول می دانند، یعنی «تغییر رژیم»، به تعویق می اندازند.

همچنان مشخص نیست که ریاض و ابوظبی به خصوص پس از معاشرت و دوستی نزدیک آن ها با ترامپ در دولت بایدن چه سطح از توانایی و نفوذ لابی گری خود را حفظ خواهند کرد. اسرائیل در زمینه دوستی با بایدن ادامه خواهد داد و برای جلوگیری از سو تفاهم، هشدار داده اند که اگر بایدن مسیر خود را در قبال تهران تغییر دهد می تواند درگیری میان اسرائیل و ایران شکل بگیرد. اگرچه ممکن است عربستان سعودی ناراحتی قابل توجهی از دولت بایدن احساس کند، اما پیش از این، برخی از مقامات آل سعود از بایدن خواسته اند که دیگر به توافق هسته ای ملحق نشود.

چه چیزی منجر به بن بست شد؟

در حال حاضر جو بایدن و برخی از دستیاران وی شروط و چارچوب پیچیده ای برای عضویت مجدد به برجام تعیین کرده اند. به نظر می رسد توالی رویدادهایی را که ما را به بن بست فعلی رسانده را نادیده گرفته ایم. دولت ترامپ در سال 2018م با نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل از توافق هسته ای خارج شد و شدید ترین تحریم ها را علیه ایران اعمال نمود. ایران قبل از واکنش بیش از یک سال منتظر ماند تا سایر طرف های امضا کننده، تحریم های آمریکا را برطرف کنند. پس از عدم پای بندی اروپا، تهران به کاهش تعهدات برجامی اقدام نمود.

جو بایدن تصریح کرد که در صورت بازگشت ایران به تعهدات برجامی، ایالات متحده به توافق به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی بازمی گردد. محمد جواد ظریف با بیان دقیق تر پاسخ داد که اگر ایالات متحده به تعهدات خود تحت قطعنامه 2231 شورای امنیت عمل کند ما به تعهدات خود عمل خواهیم نمود و اگر ایالات متحده دوباره به توافق هسته ای بپیوندد ما اماده مذاکره در مورد چارچوب و شرایط عضویت واشنگتن هستیم.» وی در مورد جاه طلبی بایدن برای تعقیب مذاکرات بعدی اظهار داشت: «تعامل مجدد به معنای مذاکره مجدد نیست زیرا اگر ما می خواستیم این کار را انجام دهیم؛ ما این کار را در چهار سال پیش با رئیس جمهور ترامپ انجام می دادیم.»

در ارزیابی واکنش ایران، باید به این نکته توجه کرد که ایران اقدامات دولت اوباما در ممانعت از مبادلات تجاری شرکت های اروپایی با ایران را فراموش نکرده است. از دیدگاه ایران، توافق هسته ای از این نظر فاقد ارزش است. کاهش تحریم ها اصل اساسی تهران برای امضای توافق بود اما هرگز محقق نشد. برخی از مشاورانی که در دولت اوباما از این تصمیمات حمایت کردند، احتمالا در دولت بایدن ایفای نقش خواهند کرد.

فرصت های تشدید تنش

با این حال، قبل از این که اهداف واقعی جو بایدن برای ترامپ، اسرائیل و متحدین عرب آن مشخص شود، وسوسه ایجاد شرایطی که می تواند دست جو بایدن را در مذاکرات مجدد با ایران ببندد، بسیار زیاد است. در هفته آینده بدون رد احتمال حملات آمریکا و اسرائیل علیه دارایی های ایران در منطقه یا حتی در داخل مرزهای ایران، شاهد افزایش تنش ها به دلیل تحریم ها خواهیم بود. در این راستا می توان به دیدار محرمانه بین نتانیاهو، محمد بن سلمان و مایک پمپئو در عربستان سعودی اشاره کرد. بنابراین هدف قرار دادن مواضع حزب الله در سوریه و لبنان، شبه نظامیان همسو با ایران در عراق و درگیری دریایی علیه سپاه پاسداران می تواند با حملات تلافی جویانه متقابل گسترده تر همراه شود. بنابراین هر رویدادی که بتواند تنش ها را تشدید و تعامل مجدد دولت جدید آمریکا با ایران را دشوار سازد از سوی این محافل مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

درچنین حالتی قدرت های بزرگ اروپایی سرزنش آمریکا را غیرممکن می دانند زیرا مدت زیادی است که آن ها خواهان حضور کسی جز ترامپ در کاخ سفید هستند. یک بار دیگر وظیفه رهبران ایران است که صبر استراتژیک خود را نشان دهند اما این بار ممکن است متفاوت باشد زیرا در انتخابات ریاست جمهوری ژوئن ایران، شاهد حضور اصول گرایانی باشیم که در مقابل مذاکره مجدد مقاومت می کنند.